KRAJOBRAZ KASZUB

KOPALINY UŻYTECZNE

Nie jest prawdą stwierdzenie, że na Kaszubach nie ma bogactw kopalnych, które mogłyby stać się podstawą rozwoju przemysłu. Przeprowadzone w ostatnich latach głębokie wiercenia poszukiwawcze wykazały bowiem, że bogactwa te są w regionie kaszubskim znaczne, tylko, że zalegają one bardzo głęboko i dotychczas są słabo wykorzystywane. Do głównych kopalin tu znajdujących się należą: sól kamienna, sole potasowe oraz w mniejszym stopniu ropa naftowa i gaz ziemny. Wszystkie one występują na obszarze północnych Kaszub.

Sól kamienna zalega w pokładzie o miąższości do 225 m (średnio około 120 m), którego zasięg nie jest jeszcze dokładnie określony. Wiadomo jednak, że znajduje on swoje przedłużenie pod dnem Bałtyku. Strop soli znajduje się na różnej głębokości: W Wejherowie 969 m, w Swarzewie około 700 m, w Białogórze około 600 m, a jej zasoby szacuje się na kilka miliardów ton.

Sole potasowo–magnezowe zawarte są w czterech dużych soczewkach w pokładzie soli kamiennej, na głębokości około 700 m, w okolicach Chłapowa, Mieroszyna, Swarzewa
i Zdrady. Miąższość tych soli sięga do 100 m, a ich zasoby szacuje się na kilkaset milionów ton.

Ropa naftowa zalega w niewielkich złożach w okolicach Żarnowca i Białogóry. Jeden
z otworów jest eksploatowany.

Gaz ziemny, którego udokumentowane złoża znajdują się w okolicach Białogóry, może w przyszłości odegrać bardzo ważną rolę w tej części kraju. Jego zasoby mogą zaspokoić potrzeby Trójmiasta na okres 25 lat.

Warto dodać, że w polskiej strefie ekonomicznej Morza bałtyckiego, przylegającej do jego wybrzeża, prócz wymienionych złóż surowców mineralnych znajdują się jeszcze duże zasoby piasków i żwirów, iłów oraz namułów i szlamów o ogromnej wartości użytkowej.

Do podstawowych surowców występujących obficie na Kaszubach i od dawna tu eksploatowanych należą piaski, żwiry i głazy, iły oraz torf i kreda jeziorna.

Piaski i żwiry wydobywa się w licznych odkrywkach na stokach pagórków morenowych, zboczach dolin i w obrębie usypisk sandrowych. Stanowią one łatwo dostępny materiał służący do budowy dróg i do prefabrykacji różnych elementów budowlanych. Największe znaczenie mają żwirownie w Redzie, Wieżycy, Gołubiu, Stężycy, Rybakach i Barkoczynie, które zaopatrują w materiał budowlany nie tylko pobliskie regiony, ale znaczną część gdańskiego
i częściowo bydgoskiego. Głównym odbiorcą kruszywa mineralnego z wymienionych źródeł jest Przedsiębiorstwo Przemysłu Betonów w Redzie i Gdański Kombinat Budowy Domów
w Kokoszach. Odkrywkowa eksploatacja kruszywa mineralnego przyczynia się do dewastacji środowiska.

Głazy narzutowe reprezentujące zarówno skały magmowe, jak i osadowe, są używane nadal do fundamentowania i do budowy dróg. Dobywa się je w wielu odkrywkach i dowozi do stacji kolejowych, jak np. w Wieżycy, bądź produkuje się tłuczeń na miejscu, jak to do niedawna czyniono w Mojuszu.

Gliny, a przede wszystkim iły, stanowią również cenny surowiec do produkcji cegły, dachówek i rur drenowych, a także dla wyrobów garncarskich. Występują one między innymi w Lęborku, w okolicach Somonina, Chmielna, Borzestowa, Kartuz i w wielu innych miejscowościach.

Na uwagę zasługuje też kreda jeziorna osadzona w rozleglejszych niegdyś jeziorach. Występuje ona w wielu miejscach Kaszub, ale w małych stosunkowo ilościach. Dlatego wykorzystuje się ją jedynie dla potrzeb miejscowych – do nawożenia zakwaszonych lub suchych gleb piaszczystych. Większe jej ilości znajdują się na Bielawskim Błocie, nad jeziorami raduńsko–ostrzyckimi, w okolicach jeziora Sudomie i Osuszyno, koło Tuchlina i Skorzewa. Jej nadmierna eksploatacja powoduje negatywne i nieodwracalne zmiany w środowisku.

W tym miejscu zakończyliśmy pierwszą część naszej wycieczki po Kaszubach. Poznaliśmy już dobrze mieszkańców tej ziemi. Wiemy, jak ciężka była ich walka z wrogami, walka
o zachowanie polskości. Zwiedziliśmy miasta. Dowiedzieliśmy się wielu ciekawych rzeczy
o języku kaszubskim, stroju ludowym, sztuce.

Do drugiej części naszej wycieczki potrzebna nam będzie na początek „otwarta głowa”, aby zrozumieć, w jaki sposób powstał krajobraz Kaszub. A potem?… Potem plecak, kajak, dobre nogi. Będzie to bowiem najprawdziwsza wycieczka krajoznawcza. A więc ruszamy!

JAK POWSTAŁ KRAJOBRAZ KASZUB ?

Pierwsze zetknięcie się z krajobrazem Kaszub wywołuje niezwykle silne wrażenie. Trudno bowiem, jadąc z centrum Polski, z obszaru wybitnie równinnego, wyobrazić sobie, że tu na północy kraju można będzie podziwiać krajobraz tak niezwykle urozmaicony. Znaczne wzniesienie Pojezierza Kaszubskiego czy Pojezierza Bytowskiego, którego średnie wartości mieszczą się w granicach 160 – 230 metrów nad poziomem morza, a w najwyższej części przekraczają 300 metrów, obok rozległych głębokich obniżeń wypełnionych często jeziorami sprawiają, że zróżnicowanie terenu przypomina tu typowe obszary podgórskie.

Wędrując po Kaszubach, podziwiamy wielkie urozmaicenie powierzchni i olbrzymie bogactwo form rzeźby terenu. Staramy się często rozpoznać jakąś formę, nadać jej właściwą nazwę, a może nawet bliżej ją opisać, posługując się dotychczasowymi wiadomościami nabytymi w szkole. Wszystko to jednak za mało. Świeżość form pobudza nasza ciekawość, wreszcie sprawia, że stawiamy sobie kilka pytań: W jaki sposób powstał tutejszy krajobraz, jakiemu czynnikowi zawdzięcza Ziemia Kaszubska swą malowniczość i kontrasty krajobrazowe?, Dlaczego właśnie tutaj, na obszarach północnej Polski, zgromadziła się tak wielka liczba jezior, których zagłębienia tak żywo kontrastują z licznymi wzniesieniami?, Kiedy to wszystko powstało, czyli z jakim okresem geologicznym należy wiązać powstanie takiego typu krajobrazu?

Najstarsze dzieje minionych epok geologicznych, które w dalekiej przeszłości kształtowały krajobraz naszych pobrzeży i pojezierzy, trudno dziś dokładnie odtworzyć. Brak nam bowiem jeszcze wystarczających wiadomości o skałach i ich rozmieszczeniu w głębokim podłożu. To, co dotychczas wiemy, zawdzięczamy wyłącznie wynikom wierceń dokonywanych podczas poszukiwań surowców mineralnych. Wiercenia te pozwoliły jednak stwierdzić, że interesujący nas obszar był wielokrotnie dnem rozległych mórz. Świadczą o tym różnorodne składy osadowe pochodzenia organicznego (wapienie) lub chemicznego (gips, sól), typowe dla mórz głębokich i skały osadowe okruchowe w postaci piasków i żwirów złożonych na brzegu mórz płytkich. Wiemy też, że zmieniały się zasięgi tych mórz. Były też
w dziejach geologicznych tego obszaru okresy wybitnie lądowe, kiedy rosła tu obficie różnego rodzaju roślinność. Mówią nam o tym piaskowce i tłuste iły lub skały sypkie z wkładkami węgla.

Z wykonanych dotychczas wierceń wiemy również, że powierzchnia całej tej serii osadów pochodzących ze starszych epok geologicznych nie jest równa. Występują tu liczne wyniosłości i zagłębienia, które powstały zapewne w wyniku żłobienia przez rzeki czy przez ruchy mające swoje źródło we wnętrzu skorupy ziemskiej. Na powierzchni tej zalega olbrzymiej grubości pokrywa zbudowana ze skał całkowicie odmiennych. Są one sypkie, luźne, w postaci żwirów, piasków, mułków, różnej wielkości i kształtu głazów lub bardziej zwarte, złożone z glin i tłustych iłów. Głazy są odłamami różnych skał magmowych i osadowych nie znanych w głębokim podłożu naszych pojezierzy.

Szczegółowe badania tych utworów skalnych pozwoliły stwierdzić, że w epoce lodowcowej należy szukać czynnika, który spowodował ich nagromadzenie. Wówczas to potężnych rozmiarów czasza lodowa, posuwając się z obszaru północnej Europy, stała się bezpośrednią przyczyną powstania nie tylko wielu nierówności na powierzchni zbudowanej ze skał starszych, ale również przyczyniała się do osadzenia tak wielkiej ilości różnorodnych
i obcych na naszym obszarze skał. A więc pochodzenie krajobrazu kaszubskiego wiąże się ściśle z okresem zwanym w geologii epoką lodowcową.